"NULIS SISINDIRAN" SALAH SAHIJI CARA PIKEUN NGAWANOHKEUN BASA SUNDA
(MANGLE, NO. 2284, 12-18 AGUSTUS 2010)
oleh Hena Sumarni ,25 Juli 2010
Geus jadi “rahasia” umum, lamun pangajaran Basa Sunda cenah kurang dipikaresep ku parasiswa. Di unggal tingkatan deuih, ti mimiti tingkat SD, SMP nepi ka SMA. Kitu deui eksistensi jeung kamekaran basa Sunda, sacara umum cenah mantak pikasalempangeun pisan. Pada mikapaur, basa Sunda tѐh sieun tuluy tumpur, ilang kagerus majuna “peradaban” tur tѐknologi. Tapi naon anu dipikasalempang tѐh sabenerna mah bisa diungkulan ku mangrupa-rupa cara. Salah sahijina ku cara ngaronjatkeun kreativitas guru-guruna dina ngalaksanakeun KBM. Minangka salah sahiji mѐdia anu kapeunteun representatif pikeun dipakѐ tolak ukur jeung “pembuktian” yѐn basa Sunda tѐh masih padamikaresep ku parasiswa, sim kuring ngayakeun panalungtikan “leuleutikan” kana hasil ngajarkeun kompetensi dasar “Nulis Sisindiran”, di kelas VIII SMP Negeri 7 Cimahi taun ajaran 2009/2010.
Sim kuring manggihan leuwih ti 200 siki sisindiran au nyumponan kana palanggeran nulis sisindiran, nyaéta: sapadana aya opat jajar, jumlah engangna dalapan, murwakanti, aya cangkang jeung eusi. Kalolobaanana dina wangun paparikan jeung rarakitan. Ditilik tina kekecapan anu digunakeun, sisindiran anu kapanggih téh lolobana ngagunakeun kecap-kecap anu sapopoé biasa digunakeun ku maranéhna (para siswa SMP) dina ngayakeun komunikasi ku basa Sunda. Bisa disebutkeun basa Sundana téh kapangurahan ku kecap-kecap dina basa asing, saperti: film, sinema, jalan-jalan, jéli, tato, artis jeung réa-réa deui. Nya ahirna, meureun sangkan maranéhna tetep ngarasa kataji kana kasundaaan nepi ka bubuk leutikna, guru kudu nuturkeun ragam kecap anu aya dina tataran pangaweruh siswa. Lain siswa anu dipaksa kudu bisa nuturkan gaya nyarita, kekecapan, tata kalimat jeung pangaweruh kabahasaan séjénna luyu jeung paélmuan anu salila ieu ku guru diulik dina tataran paelmuan sacara akademis.
Minangka pangbanding, dina segi kekecapan anu digunakeun, antara sisindiran anu aya dina buku-buku pangdeudeul pangajaran basa Sunda, lalaguan jeung hasil sisindiran parasiswa anu ku sim kuring kapendak, ieu di handap seja kapidangkeun sababaraha contona:
1. Dina ‘Peperenian’ :
a. paparikan anu eusina piwuruk:
ka kulah nyiar kapiting
ngocok lobak bobodasna
ulah sok liar ti peuting
osok loba gogodana
b. paparikan anu eusina silih asih
pucuk tiwu akar bangban
amis mata di susukan
mun rék milu geura dangdan
cimata geura susutan
c. paparikan anu eusina sésébréd
cikur jangkung jahé konéng
lampuyang pamura beuteung
rarasaan jangkung konéng
puguh mah bureuteu hideung
2. Rarakitan
a. rarakitan anu eusina piwuruk
lamun urang ka Cikolé
moal hésé tumpak kahar
lamun urang boga gawé
moal hésé barangdahar
b. rarakitan anu eusina silih asih
sapanjang jalan Soréang
moal weléh diaspalan
sapanjang tacan kasorang
moal weléh diakalan
c. rarakitan anu eusina sésébréd
majar manéh cengkéh konéng
kulit peuteuy dina nyiru
majar manéh lengkéh konéng
kulit beuteung meni nambru
3. Dina lalaguan:
bubuy bulan sanggray béntang
panon poé disasaté
unggal bulan abdi téang
unggal poé ogé hadé
kaso pondok kaso panjang
kaso ngaroyong ka jalan
sono mondok sono nganjang
sono patepang di jalan
akang haji sorban palid
palidna ka Cikapundung
kang haji kunaon balik
balikna da ulah pundung
Urang sadayana tos pada-pada uninga, yén sisindiran téh kabagi jadi tilu bagian, nyaéta: (1)
paparikan, (2) rarakitan jeung (3) wawangsalan. Kalolobaanana, hasil sisindiran anu ditulis ku parasiswa téh dina wangun paparikan jeung rarakitan. Ieu di handap ku sim kuring dipidangkan sabagian tina hasil nulis sisindiran parasiswa SMP luyu jeung maksudna masing-masing:
1. paparikan:
a. Paparikan anu eusina piwuruk
Jalan-jalan sareng Ramji
Mésér wortel sareng Rina
Lamun hayang réngking hiji
Kudu getol diajarna
Jalan-jalan ka Sumedang
Entong poho meuli tahu
Maca kur’an jeung Pa Endang
Tong poho solat nu tangtu
Mang Mumun ka Cisarua
Pas balik aya Mang Dodo
Lamun getol diajarna
Pasti moal jadi bodo
Marlina kabogoh Tompél
Tompélna ngaca di Aan
Tibatan moho ka novel
Mending ogé maca kur’an
b. Paparikan anu eusina silih asih
tabuh tilu adan asar
hujan gedé meni tiris
poho nginum poho dahar
émut bae ka nu geulis
di solokan aya beurit
tos nongton film sinéma
moal sieun ku diarit
lamun kabogoh ngadua
poé saptu poé minggu
jalan-jalan ka Cinangka
saha itu nu di juru
meni kasép katingalna
meuli kéré Maésaroh
cara-cara jadi Caka
nyeri haté ku kabogoh
gara-gara salah sangka
c. paparikan nu eusina banyol
lumpat tarik éta kuda
aya cai meni tiis
kudu resep basa Sunda
da guruna ciga artis
meuli paku ka Mang Hara
balik-balik meuli roti
ngaku-ngaku Manohara
padahal ciga Po Ati
ka Cipasung meuli ali
mawa piring wadah peuyeum
buuk rancung maké jéli
sok sering digembrong sireum
dina panto aya kuya
rék dicolok mun teu poho
ieu tato lain gaya
ngarah borok teu katempo
2. Rarakitan
Lamun gasing hayang muter
Tinggal bedol panarikna
Lamun jadi hayang pinter
Tinggal getol diajarna
Ti isuk dijajar-jajar
Ti beurang di ka parakeun
Ti isuk rajin diajar
Ti beurang rajin ngapalkeun
Ti beurang diomé-omé
Ti peuting mastaka jangar
Ti beurang ngan ulin baé
Ti peuting tara diajar
Ti leutik dijajar-jajar
Engké gedé tumpak kahar
Ti leutik diajar sabar
Engké gede jadi beunghar
Nilik kana kekecapan anu digunakeun, saupama dibandingkeun jeung kekecapan dina sisindiran anu geus disebutkeun di luhur, jauh pisan bédana. Perbédaanana ngawengku hal-hal saperti: ragam kecap, tata kalimat sarta strukturna. Tapi, sok sanajan kitu, tina sajumlahing hasil sisindiran parasiswa, bisa dicindekeun yén karep siswa SMP kana diajar basa Sunda téh kawilang luhur.
Nu kudu diperhatikeun satuluyna meureun kumaha ngahasilkeun kurikulum, hususna pikeun ngajarkeun basa Sunda anu luyu jeung kanyataan di lapangan, nyaéta barobahna ragam kecap, gaya nyarita, tata kalimat jeung pola gaul parasiswa dina komunitas Sunda mangsa kiwari tanpa ngarobah ragam kecap, stuktur kalimat, sarta tata bahasa Sunda nu sakuduna.
Sumber:
1. Majalah Pendidikan UPI, CAHARA BUMI SILIWANGI, No. 2, April 2009
2. PEPERENIAN, Geger Sunten Bandung, 1993
Sim kuring manggihan leuwih ti 200 siki sisindiran au nyumponan kana palanggeran nulis sisindiran, nyaéta: sapadana aya opat jajar, jumlah engangna dalapan, murwakanti, aya cangkang jeung eusi. Kalolobaanana dina wangun paparikan jeung rarakitan. Ditilik tina kekecapan anu digunakeun, sisindiran anu kapanggih téh lolobana ngagunakeun kecap-kecap anu sapopoé biasa digunakeun ku maranéhna (para siswa SMP) dina ngayakeun komunikasi ku basa Sunda. Bisa disebutkeun basa Sundana téh kapangurahan ku kecap-kecap dina basa asing, saperti: film, sinema, jalan-jalan, jéli, tato, artis jeung réa-réa deui. Nya ahirna, meureun sangkan maranéhna tetep ngarasa kataji kana kasundaaan nepi ka bubuk leutikna, guru kudu nuturkeun ragam kecap anu aya dina tataran pangaweruh siswa. Lain siswa anu dipaksa kudu bisa nuturkan gaya nyarita, kekecapan, tata kalimat jeung pangaweruh kabahasaan séjénna luyu jeung paélmuan anu salila ieu ku guru diulik dina tataran paelmuan sacara akademis.
Minangka pangbanding, dina segi kekecapan anu digunakeun, antara sisindiran anu aya dina buku-buku pangdeudeul pangajaran basa Sunda, lalaguan jeung hasil sisindiran parasiswa anu ku sim kuring kapendak, ieu di handap seja kapidangkeun sababaraha contona:
1. Dina ‘Peperenian’ :
a. paparikan anu eusina piwuruk:
ka kulah nyiar kapiting
ngocok lobak bobodasna
ulah sok liar ti peuting
osok loba gogodana
b. paparikan anu eusina silih asih
pucuk tiwu akar bangban
amis mata di susukan
mun rék milu geura dangdan
cimata geura susutan
c. paparikan anu eusina sésébréd
cikur jangkung jahé konéng
lampuyang pamura beuteung
rarasaan jangkung konéng
puguh mah bureuteu hideung
2. Rarakitan
a. rarakitan anu eusina piwuruk
lamun urang ka Cikolé
moal hésé tumpak kahar
lamun urang boga gawé
moal hésé barangdahar
b. rarakitan anu eusina silih asih
sapanjang jalan Soréang
moal weléh diaspalan
sapanjang tacan kasorang
moal weléh diakalan
c. rarakitan anu eusina sésébréd
majar manéh cengkéh konéng
kulit peuteuy dina nyiru
majar manéh lengkéh konéng
kulit beuteung meni nambru
3. Dina lalaguan:
bubuy bulan sanggray béntang
panon poé disasaté
unggal bulan abdi téang
unggal poé ogé hadé
kaso pondok kaso panjang
kaso ngaroyong ka jalan
sono mondok sono nganjang
sono patepang di jalan
akang haji sorban palid
palidna ka Cikapundung
kang haji kunaon balik
balikna da ulah pundung
Urang sadayana tos pada-pada uninga, yén sisindiran téh kabagi jadi tilu bagian, nyaéta: (1)
paparikan, (2) rarakitan jeung (3) wawangsalan. Kalolobaanana, hasil sisindiran anu ditulis ku parasiswa téh dina wangun paparikan jeung rarakitan. Ieu di handap ku sim kuring dipidangkan sabagian tina hasil nulis sisindiran parasiswa SMP luyu jeung maksudna masing-masing:
1. paparikan:
a. Paparikan anu eusina piwuruk
Jalan-jalan sareng Ramji
Mésér wortel sareng Rina
Lamun hayang réngking hiji
Kudu getol diajarna
Jalan-jalan ka Sumedang
Entong poho meuli tahu
Maca kur’an jeung Pa Endang
Tong poho solat nu tangtu
Mang Mumun ka Cisarua
Pas balik aya Mang Dodo
Lamun getol diajarna
Pasti moal jadi bodo
Marlina kabogoh Tompél
Tompélna ngaca di Aan
Tibatan moho ka novel
Mending ogé maca kur’an
b. Paparikan anu eusina silih asih
tabuh tilu adan asar
hujan gedé meni tiris
poho nginum poho dahar
émut bae ka nu geulis
di solokan aya beurit
tos nongton film sinéma
moal sieun ku diarit
lamun kabogoh ngadua
poé saptu poé minggu
jalan-jalan ka Cinangka
saha itu nu di juru
meni kasép katingalna
meuli kéré Maésaroh
cara-cara jadi Caka
nyeri haté ku kabogoh
gara-gara salah sangka
c. paparikan nu eusina banyol
lumpat tarik éta kuda
aya cai meni tiis
kudu resep basa Sunda
da guruna ciga artis
meuli paku ka Mang Hara
balik-balik meuli roti
ngaku-ngaku Manohara
padahal ciga Po Ati
ka Cipasung meuli ali
mawa piring wadah peuyeum
buuk rancung maké jéli
sok sering digembrong sireum
dina panto aya kuya
rék dicolok mun teu poho
ieu tato lain gaya
ngarah borok teu katempo
2. Rarakitan
Lamun gasing hayang muter
Tinggal bedol panarikna
Lamun jadi hayang pinter
Tinggal getol diajarna
Ti isuk dijajar-jajar
Ti beurang di ka parakeun
Ti isuk rajin diajar
Ti beurang rajin ngapalkeun
Ti beurang diomé-omé
Ti peuting mastaka jangar
Ti beurang ngan ulin baé
Ti peuting tara diajar
Ti leutik dijajar-jajar
Engké gedé tumpak kahar
Ti leutik diajar sabar
Engké gede jadi beunghar
Nilik kana kekecapan anu digunakeun, saupama dibandingkeun jeung kekecapan dina sisindiran anu geus disebutkeun di luhur, jauh pisan bédana. Perbédaanana ngawengku hal-hal saperti: ragam kecap, tata kalimat sarta strukturna. Tapi, sok sanajan kitu, tina sajumlahing hasil sisindiran parasiswa, bisa dicindekeun yén karep siswa SMP kana diajar basa Sunda téh kawilang luhur.
Nu kudu diperhatikeun satuluyna meureun kumaha ngahasilkeun kurikulum, hususna pikeun ngajarkeun basa Sunda anu luyu jeung kanyataan di lapangan, nyaéta barobahna ragam kecap, gaya nyarita, tata kalimat jeung pola gaul parasiswa dina komunitas Sunda mangsa kiwari tanpa ngarobah ragam kecap, stuktur kalimat, sarta tata bahasa Sunda nu sakuduna.
Sumber:
1. Majalah Pendidikan UPI, CAHARA BUMI SILIWANGI, No. 2, April 2009
2. PEPERENIAN, Geger Sunten Bandung, 1993
Tidak ada komentar:
Posting Komentar